استان بلخ در شمال افغانستان در حقیقت همان سرزمین باستانی بلخ است که سابقه و خاطره جشن باشکوه نوروز از هزاران سال پیش در آن وجود دارد. تاریخچه این جشن به زمان شکل‌گیری نخستین تمدن آریایی بازمی‌گردد و پژوهشگران تاریخ و ادبیات با استناد به مدارک تاریخی، بلخ را مرکز اولین تمدن آریایی و خاستگاه نوروز می‌دانند. آنان معتقدند که جمشید، نخستین پادشاه سلسله پیشدادیان، پادشاهی‌اش را در بلخ بنا نهاد و مراسم تاجگذاری خود را در نخستین روز سال آنجا برگزار کرد.
صالح محمد خلیق، شاعر و پژوهشگر تاریخ و ادبیات در بلخ، که از ۵۰ سال پیش در این زمینه تحقیق می‌کند، در مصاحبه با ایندیپندنت فارسی گفت که بر اساس مدارک تاریخی، قدمت نوروز به دوره باستان یعنی قبل از تاریخ و سپس دوره تاریخی میرسد. او گفت: «مدارک تاریخی نشان می‌دهند که جمشید، نخستین پادشاه سلسله پیشدادیان، پادشاهی‌اش را در بلخ اعلام و مراسم تاجگذاری را هم‌زمان با آغاز سال و جشن کشاورزی برگزار کرد.» به گفته خلیق، «پس از جمشید، جشن نوروز یک جشن رسمی دولتی شد، زیرا روز تاجگذاری شاه بود».
مدارک تاریخی کهن نشان می‌دهند که جشن نوروز از هزاران سال پیش در آتشکده نوبهار بلخ که بزرگ‌ترین آتشکده یا عبادتگاه زرتشتیان بود، برگزار می‌شد. به گفته خلیق، واژه بهار در زبان کهن به معنای زیارت است و از آنجا که هم‌زمان با آغاز سال، سرما از بین می‌رفت و راه‌ها باز می‌شد، مردم از اطراف و اکناف برای زیارت به معبد نوبهار و دیگر معابد می‌رفتند و به همین دلیل، فصل اول سال را فصل بهار یا فصل زیارت نام نهادند. نوروز هم که در روز آغازین سال یا روز اول فصل بهار برگزار می‌شد، معمولا در عبادتگاه نوبهار جشن گرفته می‌شد.
جشن نوروز هرچند عیدی دینی و اسلامی نیست، از سده‌ها پیش در مزار منسوب به علی ابن ابیطالب، در مزارشریف، مرکز استان بلخ، گرامی داشته می‌شود. این زیارتگاه در سده هشتم هجری قمری در زمان سلطنت تیموریان در روستای تل خیران، در حومه شهر قدیمی بلخ کشف شد و در گذر زمان، شهر جدیدی در اطراف آن بنا شد که مزار شریف نام گرفت.
به روایت تاریخ، در زمان سلطنت سلطان حسین بایقرا از سلسله تیموریان در هرات، خبر کشف قبری منسوب به حضرت علی به گوش سلطان رسید و پس از آن بود که شاه همراه با وزیر معروفش امیر علیشیر نوایی، که خود از جمله دانشمندان و شاعران نامدار قرن نهم هجری قمری بود، به بلخ رفت.
شاه تیموری علاوه بر اینکه بنای گنبدی با طرح‌های مینیاتوری بر فراز این مقبره بنا کرد، از رود بلخاب نهری به این مکان کشید تا زمین‌های خشک روستا را آبیاری کند و بازارچه‌ها، حمام‌ها و اقامتگاه‌هایی نیز در اطراف این زیارتگاه ایجاد کرد. البته آن زمان هنوز این روستا به یک شهر واقعی تبدیل نشده بود اما از آن زمان، رفت‌وآمد به این مکان به دلیل وجود زیارتگاه افزایش یافت و از همان زمان جشن نوروز در همین مکان برگزار می‌شد.
گذشته از دوره‌های مختلف تاریخی که شرحشان طولانی است و با وجود فرازونشیب‌های سیاسی و امنیتی بسیار در افغانستان، جشن نوروز همه‌ساله در بلخ و در محوطه این زیارتگاه برگزار شده است. در ۲۰ سال گذشته، دولت جمهوریت بودجه مشخصی برای تزیین شهر مزارشریف هنگام جشن نوروز و پذیرایی از مهمانانی که از شهرهای مختلف به آنجا می‌آمدند، اختصاص داده بود.
اما با بازگشت طالبان به قدرت، جشن گرفتن نوروز به عنوان بخشی از فرهنگ پنج هزار ساله آریایی در افغانستان دوباره تحت‌الشعاع دستورهای افراط‌گرایانه قرار گرفت. با وجود این ردپای نوروز هنوز در خانه‌های مردم افغانستان به‌وضوح به چشم می‌خورد.
